Laktoza, nazywana również cukrem mlecznym, jest klasyfikowana jako dwucukier składający się z galaktozy i glukozy połączonych wiązaniem β-1, 4-glikozydowym.

Ten dwucukier charakteryzuje się mniejszą słodyczą niż sacharoza czy glukoza, oraz posiada niski indeks glikemiczny. Dodatkowo, laktoza korzystnie wpływa na motorykę jelit oraz wykazuje właściwości regenerujące nabłonek jelitowy.

Źródłem laktozy w diecie są produkty mleczne, takie jak mleko. Zawartość laktozy w różnych produktach żywnościowych może się różnić.

Przyczyną nietolerancji laktozy jest niedobór laktazy, co oznacza brak aktywności enzymu laktazy w błonie śluzowej jelita cienkiego. To zaburzenie ma podłoże genetyczne. Hipolaktazja natomiast wynika z obniżonej aktywności laktazy i może być spowodowana genetycznie lub uszkodzeniem powierzchni błony śluzowej jelita (przyczyna wtórna). Hipolaktazja występuje zarówno u dzieci, młodzieży, jak i dorosłych.

Z wiekiem u niektórych osób obserwuje się zmniejszenie produkcji laktazy i rozwój hipolaktazji, co oznacza, że wiele osób w podeszłym wieku cierpi z tego powodu.

Objawy nietolerancji laktozy obejmują:

• wzdęcia
• bóle brzucha
• słyszalne ruchy perystaltyczne jelit
• uczucie napięcia i pełności
• wiatry
• biegunkę

Intensywność objawów zależy od stopnia niedoboru laktazy.

Całkowity brak zdolności trawienia laktozy spowodowany genetycznie jest bardzo rzadki, natomiast hipolaktazja jest dość często występującym zaburzeniem. Częstość występowania hipolaktazji różni się w zależności od populacji.

W Polsce hipolaktazja występuje u 20–37% osób dorosłych. Badania przeprowadzone przez Szostak-Węgierek i in. wykazały obecność hipolaktazji u 19,4% badanych dzieci w wieku 7–15 lat z Warszawy. Częstość występowania hipolaktazji w Polsce utrzymuje się na średnim poziomie w porównaniu do innych krajów. Najwyższy odsetek osób z hipolaktazją (70–80%) odnotowano w południowych Włoszech. Mniejszą częstość hipolaktazji stwierdza się u mieszkańców krajów północnej Europy.

W Grecji hipolaktazja występuje u 45% osób dorosłych, na Węgrzech u 37%, w Finlandii u 17%, a w Anglii u 5%. Istnieją także populacje, w których hipolaktazja dotyka znaczną większość osób, jak np. u 80–100% Indian i Wietnamczyków oraz u 60–70% mieszkańców Indii.

Mleko w proszku oraz mleko zagęszczane zawierają najwięcej laktozy. Sery żółte i pleśniowe zawierają tylko śladowe ilości tej substancji. Mleko krowie ma podobną zawartość laktozy jak jogurt naturalny. Osoby z nietolerancją laktozy lepiej tolerują fermentowane produkty mleczne niż mleko krowie, ponieważ bakterie fermentacji mlekowej obecne w takich produktach rozkładają laktozę, co minimalizuje objawy nietolerancji.

Poniżej znajduje się tabela przedstawiająca zawartość laktozy w 100 g różnych produktów mlecznych.

Nie ma specyficznego lekarstwa na nietolerancję laktozy.

Metodą leczenia jest dostosowanie diety tak, aby unikać spożycia laktozy w ilościach, które wywołują objawy nietolerancji. Zaznacza się również, że oprócz przypadków wrodzonego niedoboru laktazy, całkowite wyeliminowanie laktozy z diety nie jest konieczne, a wręcz jest niezalecane. Laktoza wspomaga wzrost bakterii fermentacji mlekowej i sprzyja adaptacji mikroflory jelitowej do jej metabolizowania, co pośrednio wpływa na mechanizm tolerancji tego składnika.

Niezgodne sądy twierdzą, że w pierwszych miesiącach życia dziecka symptomy nietolerancji laktozy zazwyczaj mają charakter przejściowy i wynikają z niedostosowania aktywności laktazy (enzymu odpowiedzialnego za trawienie laktozy) do ilości laktozy obecnej w pokarmie spożywanym przez dziecko (najczęściej jest to mleko matki lub preparat mleka modyfikowanego). Zazwyczaj nie jest potrzebna żadna interwencja ani zmiana sposobu żywienia niemowlęcia.

U niemowląt może także dojść do wtórnej nietolerancji laktozy w wyniku ciężkiej infekcji przewodu pokarmowego (wirusowej, bakteryjnej, pasożytniczej). W takiej sytuacji może być niezbędne wprowadzenie diety bez laktozy na okres 4–6 tygodni. Ten czas pozwoli na regenerację uszkodzonych kosmków jelitowych. Usunięcie laktozy z diety wymaga jednak wcześniejszej konsultacji z pediatrą.

Postępowanie dietetyczne w nietolerancji laktozy polega na pierwotnym wykluczeniu z diety mleka i jego pochodnych przez krótki czas, aż do ustąpienia objawów nietolerancji. Następnie zaleca się stopniowe ponowne wprowadzanie laktozy do diety, aż do wystąpienia objawów nietolerancji, co pozwala określić tolerowaną ilość laktozy przez pacjenta.

Ponadto, zaleca się unikanie wyłącznie opierania diety na produktach mlecznych bez laktozy oraz nie całkowite wykluczanie laktozy z diety.