Jak lekarz stawia rozpoznanie bólu głowy

Skuteczne leczenie zaczyna się od właściwej diagnozy. Bóle głowy dzielimy na:

• Pierwotne – to samodzielne jednostki chorobowe: migrena, napięciowy ból głowy (TTH), klasterowy ból głowy.
• Wtórne – spowodowane inną przyczyną (np. infekcja, nadciśnienie, zapalenie zatok, efekt uboczny leków, odwodnienie, rzadziej poważne stany jak krwawienie do OUN czy zapalenie opon).

Na wizycie lekarz przeprowadza szczegółowy wywiad (początek, charakter bólu, czas trwania, objawy towarzyszące, czynniki wyzwalające), badanie neurologiczne oraz ocenia tzw. czerwone flagi.

Czerwone flagi (kiedy trzeba szukać pilnej pomocy)

Do objawów, które wymagają pilnej diagnostyki, należą m.in.:

• „Piorunujący” ból o nagłym początku (sekundy–minuty).
• Nowy, narastający ból u osoby po 50. roku życia.
• Ból z gorączką, sztywnością karku, wysypką, zaburzeniami świadomości.
• Utrzymujące się lub nowe objawy neurologiczne (niedowład, zaburzenia mowy, widzenia, podwójne widzenie, drgawki).
• Ból po urazie głowy, w ciąży lub połogu, u osób z chorobą nowotworową lub obniżoną odpornością.
• Ból związany z wysiłkiem, kaszlem, zmianą pozycji; ból z obrzękiem tarczy nerwu wzrokowego.

W obecności czerwonych flag lekarz może zlecić pilne badania (np. TK/MR, badania krwi, czasem punkcję lędźwiową). Gdy ich nie ma, rozpoznanie najczęściej da się postawić na podstawie obrazu klinicznego.

Leczenie doraźne silnych bólów głowy: co lekarz może przepisać

Leki doraźne stosuje się, by przerwać napad bólu i możliwie szybko przywrócić sprawność. Największe znaczenie ma wczesne przyjęcie leku po początku napadu oraz dobór terapii do typu bólu głowy.

1) Leki dostępne bez recepty (OTC)

Przy wielu napadach migreny i napięciowego bólu głowy pomagają leki przeciwbólowe i przeciwzapalne:

• Paracetamol – często preferowany u kobiet w ciąży i przy nietolerancji NLPZ.
• NLPZ (np. ibuprofen, naproksen, kwas acetylosalicylowy) – skuteczne zwłaszcza, gdy ból narasta; przeciwwskazane m.in. przy niektórych chorobach przewodu pokarmowego, nerek czy w określonych okresach ciąży.
• Metamizol – dostępność i wskazania różnią się regionalnie; może być stosowany na silny ból, ale wymaga ostrożności (rzadkie, ale poważne działania niepożądane).

W niektórych preparatach łączy się przeciwbólowe z kofeiną, co może zwiększyć skuteczność w migrenie. Takie połączenia powinny być używane rozważnie, by nie wywołać bezsenności czy kołatania serca i by nie doprowadzić do bólów z nadużywania leków.

2) Leki przeciwwymiotne

W migrenie częste są nudności i wymioty. Lekarz może zalecić leki przeciwwymiotne (np. metoklopramid, domperidon), które poprawiają też wchłanianie leków przeciwbólowych. Bywają podawane doustnie, w czopkach lub w zastrzykach w warunkach SOR.

3) Tryptany – leki specyficzne dla migreny

Tryptany (np. sumatryptan, zolmitryptan, ryzatryptan, eletryptan, almotryptan, frovatriptan) to leki na receptę stosowane do przerywania napadów migreny. Działają na receptory serotoninowe, zwężając rozszerzone naczynia i hamując neurozapalne mechanizmy migreny.

Najlepiej działają, gdy przyjmie się je wcześnie w napadzie, zwłaszcza gdy ból narasta. Dostępne formy obejmują tabletki, aerozole do nosa, a nawet zastrzyki (przy bardzo silnych napadach z wymiotami).

Kto nie powinien stosować tryptanów? Osoby z chorobą niedokrwienną serca, po udarze, z niekontrolowanym nadciśnieniem lub niektórymi rzadkimi postaciami migreny (np. hemiplegiczna) – lekarz ocenia ryzyko i dobiera alternatywy.

4) Antagoniści CGRP („gepanty”) i nowe terapie doraźne

CGRP to neuropeptyd kluczowy w migrenie. Gepanty (np. rimegepant, atogepant – w części krajów UE zatwierdzone w wybranych wskazaniach) hamują jego działanie. Rimegepant może być stosowany zarówno doraźnie, jak i profilaktycznie. Leki te są przydatne, gdy tryptany są nieskuteczne lub przeciwwskazane.

Inne opcje (dostępność zależna od kraju) obejmują nowe klasy, które działają bez zwężania naczyń. O wyborze decyduje lekarz, biorąc pod uwagę wspólistniejące choroby i interakcje.

5) Ergotamina i dihydroergotamina (DHE)

Dawniej częste, dziś rzadziej stosowane ze względu na profil działań niepożądanych i interakcje. DHE bywa wykorzystywana do przerywania ciężkich, przedłużonych napadów migreny w warunkach szpitalnych.

6) Leczenie napadu klasterowego bólu głowy

Klasterowy ból głowy to jeden z najsilniejszych bólów, zwykle jednostronny, z łzawieniem, katarem i niepokojem ruchowym. W leczeniu doraźnym stosuje się m.in.:

• Tryptany w formach szybko działających (np. zastrzyk, aerozol do nosa).
• Tlenoterapię pod kontrolą medyczną podczas napadu.

O tym, która metoda będzie najlepsza, decyduje neurolog, biorąc pod uwagę częstość i porę napadów, choroby towarzyszące i tolerancję leczenia.

7) Co w SOR/izbie przyjęć przy bardzo silnym napadzie

W warunkach ostrego dyżuru stosuje się dożylne lub domięśniowe leki przeciwbólowe i przeciwwymiotne, czasem magnez, dihydroergotaminę lub krótką dawkę sterydu, by ograniczyć nawroty po wypisie. Zazwyczaj unika się opioidów – patrz poniżej.

8) Dlaczego opioidy prawie nigdy nie są dobrym wyborem

Opioidy słabo działają w migrenie, zwiększają ryzyko przewlekłego bólu głowy, uzależnienia i wizyt w SOR. W nowoczesnych wytycznych stosuje się je wyjątkowo rzadko, gdy wszystkie inne metody są przeciwwskazane lub zawiodły i po ocenie korzyści/ryzyka.

Leczenie profilaktyczne: kiedy lekarz włącza leki zapobiegające bólom głowy

Profilaktykę rozważa się, gdy:

• napady są częste, długie lub bardzo nasilone,
• doraźne leki działają słabo, mają działania niepożądane albo są nadużywane,
• bóle głowy istotnie ograniczają funkcjonowanie (praca, szkoła, życie rodzinne).

Migrena – najczęstsze opcje profilaktyczne

• Beta-blokery (np. metoprolol, propranolol) – często leki pierwszego wyboru u osób bez przeciwwskazań kardiologicznych.
• Leki przeciwpadaczkowe (np. topiramat; walproiniany stosowane rzadziej ze względu na ryzyko działań niepożądanych, szczególnie u kobiet w wieku rozrodczym).
• Leki przeciwdepresyjne w małych dawkach (np. amitryptylina, wenlafaksyna) – pomocne zwłaszcza z towarzyszącymi zaburzeniami snu lub napięciem mięśniowym.
• Leki naczyniowe (np. candesartan) – w wybranych przypadkach, szczególnie przy nadciśnieniu.
• Przeciwciała monoklonalne przeciw CGRP lub jego receptorowi (erenumab, fremanezumab, galcanezumab, eptinezumab) – podawane co kilka tygodni/miesięcy, często dobrze tolerowane; przeznaczone dla osób z częstymi napadami migreny.
• Toksyna botulinowa – dla przewlekłej migreny (bóle ≥15 dni w miesiącu przez ≥3 miesiące), w cyklicznych iniekcjach według schematu.

Dobór leku profilaktycznego zależy od chorób współistniejących (np. nadciśnienie, depresja, otyłość, astma), planów prokreacyjnych i tolerancji. Efekt ocenia się zwykle po kilku tygodniach; często zaleca się dzienniczek bólów głowy.

Ból napięciowy

W przewlekłej postaci napięciowych bólów głowy skuteczna bywa amitryptylina lub inne leki modulujące ból. Równie ważne są interwencje niefarmakologiczne: higiena snu, ergonomia, ćwiczenia karku i barków, techniki relaksacyjne, terapia bólowa.

Klasterowy ból głowy

To osobna jednostka wymagająca precyzyjnego planu. Najczęściej stosuje się:

• Werapamil – jako lek pierwszego wyboru w profilaktyce.
• Krótkie kursy glikokortykosteroidów – jako tzw. most w okresie aktywnej serii napadów.
• Lit – w wybranych przypadkach.
• Galcanezumab – w niektórych krajach i wskazaniach dla klasterowego bólu głowy.

Leczenie prowadzi zazwyczaj neurolog doświadczony w bólach głowy, z kontrolą EKG przy niektórych lekach i dostosowaniem dawek.

Ból głowy z nadużywania leków (MOH): niewidzialna pułapka

Zbyt częste sięganie po leki doraźne może samo stać się przyczyną przewlekłego bólu. To tzw. medication-overuse headache (MOH). Ryzyko rośnie, gdy:

• triptany, ergoty lub preparaty złożone (np. z kodeiną) stosuje się w ≥10 dni w miesiącu,
• NLPZ lub paracetamol – w ≥15 dni w miesiącu.

Jak zapobiegać? Prowadź kalendarz napadów, stosuj leki doraźne wcześnie, ale nie częściej niż potrzeba, a przy częstych napadach rozważ z lekarzem profilaktykę. W MOH często konieczna jest kontrolowana redukcja lub odstawienie nadużywanego leku i wdrożenie terapii zapobiegającej.

Ból głowy w ciąży i w okresie karmienia piersią

W ciąży i laktacji zakres bezpiecznych leków jest węższy. Zasadą jest minimalna skuteczna dawka i pierwszeństwo metod niefarmakologicznych. Ogólne kierunki (zawsze wymagają indywidualnej oceny lekarskiej):

• Paracetamol – zwykle pierwszy wybór w ciąży.
• NLPZ – ograniczenia zależnie od trymestru; w późnej ciąży niezalecane.
• Tryptany – najwięcej danych bezpieczeństwa dotyczy sumatryptanu; decyzję podejmuje lekarz po ocenie ryzyka i korzyści.
• Walproiniany, niektóre inhibitory RAA – przeciwwskazane w ciąży (teratogenność lub ryzyko powikłań).
• Leki przeciwwymiotne – dobór położniczo‑neurologiczny (np. metoklopramid bywa stosowany).

Nowy, nietypowy ból głowy w ciąży lub połogu wymaga pilnej oceny – nie zakładaj, że to „tylko migrena”.

Co poza lekami? Sprawdzone metody niefarmakologiczne

• Higiena snu – stałe pory, wystarczająca długość, ograniczenie ekranów wieczorem.
• Nawodnienie i regularne posiłki – unikanie głodówek i odwodnienia, ostrożnie z kofeiną (regularna, umiarkowana dawka bywa pomocna; nadmiar szkodzi).
• Aktywność fizyczna – umiarkowany, regularny wysiłek może zmniejszać częstość napadów migreny.
• Redukcja stresu i techniki relaksacyjne – oddech, uważność, biofeedback, terapia poznawczo‑behawioralna.
• Fizjoterapia i ergonomia – szczególnie przy bólach napięciowych i komponentach szyjnych.
• Dzienniczek bólów głowy – pomaga zidentyfikować wyzwalacze (sen, menstruacja, pokarmy, alkohol, pogoda) i ocenić efekty leczenia.
• Suplementy z pewnymi dowodami – magnez, ryboflawina (B2), koenzym Q10 – rozważ z lekarzem, szczególnie pod kątem dawek i interakcji.

Kiedy ból głowy wymaga pilnej pomocy

Nie zwlekaj z wezwaniem pomocy lub wizytą w SOR, jeśli występuje:

• nagły, „najgorszy w życiu” ból,
• ból z gorączką, sztywnością karku, wysypką, splątaniem,
• ból z nowym niedowładem, zaburzeniami mowy, widzenia, drgawkami,
• ból po urazie głowy, w ciąży/połogu, u osób z nowotworem lub ciężką immunosupresją,
• znacząca zmiana charakteru dotychczasowych bólów.

W innych sytuacjach umów wizytę u lekarza rodzinnego lub neurologa – zwłaszcza gdy bóle są częste, silne, utrudniają codzienne życie lub doraźne leki przestały działać.

Najczęstsze pytania (FAQ)

Jakie leki na receptę są najczęściej przepisywane na migrenę?

Do doraźnych: tryptany (np. sumatryptan, zolmitryptan, ryzatryptan), w części krajów także gepanty (np. rimegepant). Do profilaktyki: beta‑blokery, topiramat, amitryptylina, wenlafaksyna, przeciwciała anty‑CGRP, a przy przewlekłej migrenie – toksyna botulinowa. Dobór zależy od Twojej historii choroby i chorób współistniejących.

Czy można łączyć tryptan z lekiem przeciwbólowym?

Tak, często łączy się tryptan z NLPZ lub paracetamolem, szczególnie u osób z towarzyszącymi nudnościami (z lekiem przeciwwymiotnym). O konkretnej strategii i bezpieczeństwie decyduje lekarz.

Kiedy zacząć leczenie profilaktyczne?

Gdy napady są częste i obciążające lub gdy nadużywasz leków doraźnych. Typowe kryteria to kilka napadów miesięcznie z istotnym wpływem na funkcjonowanie, ale decyzja jest indywidualna.

Czy silne bóle głowy wymagają tomografii lub rezonansu?

Nie zawsze. Badania obrazowe są konieczne przy czerwonych flagach lub nietypowym obrazie. Przy typowej migrenie z prawidłowym badaniem neurologicznym często nie są potrzebne.

Dlaczego lekarz nie chce przepisać opioidów na ból głowy?

Ponieważ zwykle są mniej skuteczne w migrenie, zwiększają ryzyko przewlekłego bólu i uzależnienia. Nowoczesne wytyczne rekomendują inne, skuteczniejsze i bezpieczniejsze opcje.

Co z „naturalnymi” metodami?

Niektóre mają dowody (magnez, B2, higiena snu, aktywność, techniki redukcji stresu), inne nie. Zawsze konsultuj suplementy z lekarzem – mogą wchodzić w interakcje z lekami.

Podsumowanie: droga do skutecznego leczenia silnych bólów głowy

„Co lekarz przepisuje przy silnych bólach głowy?” – odpowiedź brzmi: to zależy od rozpoznania. W migrenie kluczowe są leki specyficzne (tryptany, w wybranych przypadkach gepanty), wsparte dobrze dobranym leczeniem przeciwwymiotnym i – przy częstych napadach – profilaktyką (beta‑blokery, topiramat, przeciwciała anty‑CGRP, toksyna botulinowa). W klasterowym bólu głowy stosuje się szybko działające formy tryptanów i tlenoterapię, a w profilaktyce m.in. werapamil. W bólach napięciowych oprócz leków ogromne znaczenie mają interwencje niefarmakologiczne.

Najważniejsze zasady bezpieczeństwa: wczesne przyjmowanie leku w napadzie, unikanie nadużywania środków doraźnych, świadomość czerwonych flag oraz regularna kontrola u lekarza w przypadku częstych bólów. Z indywidualnym planem leczenia większość osób może znacząco ograniczyć częstość i nasilenie napadów i odzyskać kontrolę nad codziennością.

Uwaga: ten artykuł ma charakter edukacyjny i nie zastępuje porady medycznej. Jeśli masz silne lub nowe bóle głowy, skonsultuj się z lekarzem, aby dobrać bezpieczne i skuteczne leczenie dla Ciebie.