Czym jest angina i jakie są jej rodzaje?

Angina to potoczne określenie ostrego zapalenia gardła i migdałków podniebiennych. Najczęściej wywołują ją wirusy (zwłaszcza u dorosłych), ale w części przypadków przyczyną są bakterie – przede wszystkim paciorkowiec ropotwórczy Streptococcus pyogenes (GAS). Gdy stan zapalny wywołują paciorkowce i na migdałkach pojawia się ropny wysięk, mówimy o anginie paciorkowcowej (anginie ropnej).

Wirusowa angina zwykle towarzyszy przeziębieniu lub grypie i objawia się bólem gardła, katarem, chrypką, stanem podgorączkowym. Angina bakteryjna ma zwykle gwałtowniejszy przebieg: wysoka gorączka, silny ból gardła utrudniający połykanie, powiększone i tkliwe węzły chłonne szyjne, brak kaszlu, a na migdałkach – ropne naloty.

Rozróżnienie typu anginy jest kluczowe, bo antybiotyk na anginę ma sens tylko wtedy, gdy przyczyną są paciorkowce. W wirusowej postaci antybiotyk nie działa i nie przyspiesza zdrowienia, a niepotrzebnie obciąża organizm i sprzyja antybiotykooporności.

Kiedy antybiotyk na anginę jest konieczny?

Lekarz ocenia wskazania do antybiotyku na podstawie objawów oraz – coraz częściej – testu w kierunku paciorkowców. Pomagają tzw. kryteria Centora/McIsaaca: gorączka, brak kaszlu, naloty ropne na migdałkach, tkliwe węzły chłonne szyjne oraz wiek pacjenta. Im więcej punktów, tym większe prawdopodobieństwo anginy paciorkowcowej.

Najważniejsze zasady:

• Wysokie podejrzenie bakteryjnej anginy + dodatni szybki test antygenowy (RADT) = wskazanie do antybiotyku.
• Ujemny test i/lub obraz kliniczny sugerujący infekcję wirusową = leczenie objawowe, bez antybiotyku.
• U dzieci i młodzieży częściej wykonuje się wymaz/posiew gardła, zwłaszcza przy ujemnym szybkim teście, ale wysokim podejrzeniu klinicznym.

Warto podkreślić, że podanie antybiotyku w udokumentowanej anginie paciorkowcowej:

• skracza czas trwania objawów o około 1–2 dni,
• zmniejsza ryzyko powikłań ropnych (np. ropnia okołomigdałkowego),
• ogranicza szerzenie się zakażenia w otoczeniu,
• zapobiega rzadkim, ale poważnym następstwom, takim jak gorączka reumatyczna.

Jakie badania może zlecić lekarz przy podejrzeniu anginy?

Lekarz, obok badania przedmiotowego (oglądanie gardła, ocena węzłów chłonnych, pomiar temperatury), może zastosować następujące narzędzia diagnostyczne:

• Szybki test antygenowy (RADT) na paciorkowce – wynik w kilkanaście minut z wymazu z migdałków i tylnej ściany gardła. Dodatni wynik przemawia za wdrożeniem antybiotyku.
• Wymaz z gardła z posiewem – bardziej czuły niż test szybki, wynik po 24–48 godzinach. Pozwala potwierdzić etiologię i określić wrażliwość bakterii (choć S. pyogenes pozostaje wrażliwy na penicyliny).
• Morfologia/CRP – nie są specyficzne dla paciorkowcowego zapalenia gardła i nie powinny samodzielnie decydować o włączeniu antybiotyku, ale czasem wspierają ocenę ogólnego stanu zapalnego.
• Badania obrazowe (USG szyi, TK) – zlecane przy podejrzeniu powikłań, np. ropnia okołomigdałkowego lub pozagardłowego.
• Testy w kierunku mononukleozy (EBV) – rozważane przy nasilonej anginie, powiększonej śledzionie, długotrwałej gorączce i nietypowych wynikach badań; istotne, bo amoksycylina w mononukleozie często wywołuje wysypkę.

Jakie antybiotyki na anginę przepisuje lekarz?

W udokumentowanej anginie paciorkowcowej pierwszym wyborem pozostają penicyliny, ponieważ Streptococcus pyogenes jest na nie nadal wrażliwy. Poniżej najczęściej stosowane opcje:

1. Penicylina fenoksymetylowa (penicylina V) – lek pierwszego wyboru

To klasyczny, skuteczny i wąskospektralny antybiotyk na anginę ropną. Stosuje się go doustnie, zazwyczaj przez 10 dni. Jego zaletą jest celowane działanie na paciorkowce oraz mniejszy wpływ na mikrobiotę niż szerszospektralne antybiotyki.

2. Amoksycylina – alternatywa w terapii doustnej

Amoksycylina jest często wybierana ze względu na wygodę dawkowania i dobrą tolerancję, również u dzieci. Również stosowana zwykle 10 dni. Należy pamiętać, że w przypadku współistniejącej mononukleozy (EBV) podanie amoksycyliny może skutkować uogólnioną wysypką; w takich sytuacjach lekarz rozważa inny schemat leczenia.

3. Penicylina benzatynowa – jednorazowy zastrzyk domięśniowy

W pewnych sytuacjach (np. problem z przyjmowaniem leków doustnych, ryzyko niestosowania się do zaleceń) lekarz może rozważyć jednorazową dawkę penicyliny benzatynowej domięśniowo. Rozwiązanie to bywa wykorzystywane zwłaszcza u pacjentów, u których ważna jest pewność pełnego cyklu antybiotykoterapii.

4. Alergia na penicylinę – co wtedy?

W przypadku potwierdzonej alergii na penicyliny dobór leku zależy od charakteru reakcji:

• Bez anafilaksji – lekarz może rozważyć cefalosporynę I generacji (np. cefaleksynę). Krzyżowa alergia istnieje, ale jest rzadka przy łagodnych reakcjach w wywiadzie.
• Alergia natychmiastowa/anafilaksja – stosuje się zwykle makrolidy (np. azytromycyna, klarytromycyna) lub klindamycynę. Należy pamiętać o narastającej oporności paciorkowców na makrolidy w niektórych regionach – decyzję warto opierać na lokalnych wytycznych i danych o oporności.

5. Amoksycylina z kwasem klawulanowym – czy jest potrzebna?

Skład ten nie jest rutynowo potrzebny w typowej anginie paciorkowcowej, ponieważ S. pyogenes nie wytwarza beta-laktamaz. Poszerzone spektrum (amoksycylina + klawulanian) bywa zarezerwowane dla sytuacji, gdy podejrzewa się współistniejące zakażenia innymi bakteriami (np. zapalenie zatok, ucha środkowego) lub nawrotowe infekcje zgodnie z oceną kliniczną lekarza.

6. Jak długo brać antybiotyk na anginę?

Standardowa kuracja w anginie paciorkowcowej trwa zwykle 10 dni w przypadku penicyliny V lub amoksycyliny; niektóre makrolidy przyjmuje się krócej zgodnie z charakterystyką leku. Kluczowe jest przyjmowanie antybiotyku dokładnie według zaleceń i nieprzerywanie leczenia po ustąpieniu objawów – skracanie terapii zwiększa ryzyko nawrotu i powikłań.

7. Oporność bakterii i dobór leku

W Polsce i na świecie Streptococcus pyogenes pozostaje wrażliwy na penicyliny, co uzasadnia ich pierwszeństwo. Oporność na makrolidy jest zmienna i bywa wyższa lokalnie – stąd tak ważne jest, by nie sięgać po nie bez wskazań (np. bez potwierdzonej alergii na penicyliny) i by leczyć zgodnie z zaleceniami lekarza.

Uwaga: Dawkowanie, forma i długość terapii są indywidualnie dobierane przez lekarza w oparciu o wiek, masę ciała, choroby współistniejące, leki towarzyszące i obraz kliniczny. Nie modyfikuj dawek na własną rękę.

Co poza antybiotykiem? Leki przeciwbólowe, na gardło i wsparcie domowe

Nawet przy anginie paciorkowcowej antybiotyk nie eliminuje bólu natychmiast. Dlatego lekarz często zaleca także leczenie objawowe, które przynosi szybką ulgę:

• Paracetamol – na gorączkę i ból gardła; bezpieczny przy właściwym dawkowaniu.
• Ibuprofen – działa przeciwbólowo i przeciwzapalnie; przy dolegliwościach żołądkowych lekarz może doradzić stosowanie po posiłku lub rozważyć lek „osłonowy”.
• Leki miejscowe na gardło – aerozole i pastylki z benzydaminą, środkami antyseptycznymi (np. chlorheksydyna) czy łagodzącymi; nie zastąpią antybiotyku w anginie ropnej, ale mogą zmniejszyć ból.
• Płukanki – letnia woda z solą, napary z szałwii lub rumianku mogą dać przejściową ulgę.
• Nawodnienie i odpoczynek – ciepłe płyny, miękka dieta, unikanie drażniących pokarmów i dymu tytoniowego.
• Probiotyki – mogą zmniejszać ryzyko biegunki poantybiotykowej; zwykle zaleca się przyjmować je w odstępie kilku godzin od antybiotyku.
• Krótka steroidoterapia – w wybranych przypadkach lekarz może rozważyć pojedynczą dawkę sterydu (np. deksametazon) dla silnego bólu; to decyzja indywidualna.

Ważne: Aspiryny (kwasu acetylosalicylowego) nie stosuje się u dzieci i młodzieży z powodu ryzyka zespołu Reye’a. Jeśli masz choroby przewlekłe (np. wrzody, choroby nerek, wątroby, zaburzenia krzepnięcia) – ustal z lekarzem bezpieczny zestaw leków przeciwbólowych.

Ile trwa leczenie anginy i kiedy czuć poprawę?

Przy właściwie dobranym antybiotyku na anginę pierwsza wyraźna poprawa następuje zwykle w ciągu 24–48 godzin: spada gorączka i ból gardła. Jeśli po 48–72 godzinach nie ma poprawy lub objawy się nasilają, skontaktuj się z lekarzem – konieczna może być weryfikacja rozpoznania (np. mononukleoza, ropień okołomigdałkowy) lub modyfikacja terapii.

Osoba z dodatnim testem na paciorkowce przestaje być zakaźna zwykle po 24 godzinach skutecznej antybiotykoterapii. Do tego czasu warto pozostać w domu. Dla pełnego wyleczenia i ograniczenia nawrotów przyjmuj lek przez cały zalecony czas, nawet jeśli ustąpiły wszystkie dolegliwości.

Angina u dzieci, w ciąży i przy karmieniu piersią

Dzieci

U dzieci angina paciorkowcowa jest częstsza niż u dorosłych. Lekarz częściej wykonuje testy potwierdzające, a dawki antybiotyków dobiera do masy ciała. Priorytetem pozostaje penicylina V lub amoksycylina. Nigdy nie podawaj dzieciom aspiryny. W razie znacznych trudności z połykaniem płynów i leków doustnych rozważa się leczenie iniekcyjne lub hospitalizację.

Ciąża

Penicyliny (penicylina V, amoksycylina) są generalnie uważane za bezpieczne w ciąży i stanowią terapię pierwszego wyboru w anginie paciorkowcowej. Niektórych leków unika się w poszczególnych trymestrach – dobór zawsze należy do lekarza prowadzącego. Nieleczona angina bakteryjna może prowadzić do powikłań, dlatego nie odkładaj konsultacji.

Karmienie piersią

Wiele antybiotyków penicylinowych jest zgodnych z karmieniem piersią. Jeśli przyjmujesz leki, obserwuj dziecko pod kątem biegunki lub wysypki. W razie wątpliwości skonsultuj się z lekarzem lub doradcą laktacyjnym.

Powikłania nieleczonej anginy paciorkowcowej

Choć większość przypadków anginy przebiega bez powikłań, nieleczona angina ropna może skutkować:

• Ropniem okołomigdałkowym – jednostronny silny ból, trudności w otwieraniu ust (szczękościsk), ślinotok, mufflowy głos; wymaga pilnej interwencji laryngologa (nacięcie/ewakuacja ropy) i antybiotyku.
• Szerzeniem zakażenia – zapalenie ucha środkowego, zatok, zapalenie węzłów chłonnych szyi, ropnie szyi.
• Gorączką reumatyczną – rzadkie, ale poważne powikłanie autoimmunologiczne; odpowiednia antybiotykoterapia zmniejsza ryzyko.
• Kłębuszkowym zapaleniem nerek – może pojawić się po zakażeniach paciorkowcowych.
• Sepsą – skrajnie rzadko, ale stan zagrażający życiu.

Regularne przyjmowanie antybiotyku zgodnie z zaleceniami i kontrola lekarska znacząco ograniczają ryzyko tych następstw.

Kiedy iść do lekarza, a kiedy na SOR?

Skontaktuj się z lekarzem, gdy:

• gorączka >38,5°C utrzymuje się powyżej 48 godzin,
• bólowi gardła towarzyszy brak kaszlu, ropne naloty i tkliwe węzły szyi,
• masz silny ból gardła i trudności w połykaniu,
• objawy nie ustępują lub nawracają mimo leczenia.

Jedź pilnie na SOR lub wezwij pomoc, jeśli pojawią się:

• trudności w oddychaniu, duszność, ślinotok z niemożnością przełykania,
• szczękościsk, asymetria gardła, bardzo silny ból jednostronny (podejrzenie ropnia),
• objawy odwodnienia (skąpomocz, suchość błon śluzowych, senność),
• uogólniona wysypka z wysoką gorączką i bólem gardła (może to być płonica/szkarlatyna lub reakcja polekowa),
• nagłe pogorszenie stanu ogólnego, zaburzenia świadomości.

Najczęstsze pytania (FAQ) o leczenie anginy

Czy każda angina wymaga antybiotyku?

Nie. Antybiotyk jest uzasadniony w anginie paciorkowcowej potwierdzonej testem lub przy wysokim prawdopodobieństwie klinicznym. Wirusowa angina leczona jest objawowo.

Jaki antybiotyk na anginę jest najlepszy?

Najczęściej penicylina V jest lekiem pierwszego wyboru, a alternatywą bywa amoksycylina. Przy alergii – makrolid, cefalosporyna I generacji lub klindamycyna, zgodnie z oceną lekarza.

Po ilu dniach działania antybiotyku można wrócić do pracy/szkoły?

Zakaźność zwykle znacząco maleje po 24 godzinach skutecznej antybiotykoterapii i spadku gorączki. Decyzję dostosuj do samopoczucia i zaleceń lekarza.

Czy można przerwać antybiotyk, gdy poczuję się lepiej?

Nie. Terapia powinna trwać zalecaną liczbę dni, aby zapobiec nawrotom i powikłaniom oraz ograniczyć ryzyko oporności.

Czy probiotyk jest potrzebny przy antybiotyku?

Nie jest obowiązkowy, ale może zmniejszyć ryzyko biegunki poantybiotykowej. Przyjmuj w odstępie od antybiotyku (np. 2–3 godziny), zgodnie z etykietą.

Co z „osłoną” na żołądek przy ibuprofenie?

U osób z ryzykiem działań niepożądanych ze strony przewodu pokarmowego lekarz może zalecić lek „osłonowy”. Nie każdy pacjent go potrzebuje – decyzja jest indywidualna.

Podsumowanie: co lekarz przepisuje na anginę?

To, co lekarz przepisuje na anginę, zależy od jej etiologii. W anginie paciorkowcowej standardem jest antybiotyk – w pierwszej kolejności penicylina V lub amoksycylina, a przy alergii odpowiednio dobrane makrolidy, cefalosporyny lub klindamycyna. W anginie wirusowej stosuje się leczenie objawowe: paracetamol/ibuprofen, preparaty miejscowe na gardło, płukanki, nawodnienie i odpoczynek. Niezależnie od przyczyny ważne są: potwierdzenie rozpoznania (test/wymaz), przyjmowanie leków zgodnie z zaleceniami, pełna długość terapii oraz czujność wobec objawów powikłań.

Masz wątpliwości, czy potrzebujesz antybiotyku? Zgłoś się do lekarza – właściwa diagnoza to najszybsza droga do skutecznego i bezpiecznego wyleczenia anginy.

Informacje w artykule mają charakter edukacyjny i nie zastępują porady lekarskiej. W razie choroby skonsultuj się ze specjalistą.