Wrzody żołądka i dwunastnicy to cykliczne występowanie trawiennych ubytków w błonie śluzowej żołądka lub dwunastnicy, które są towarzyszone przez stan zapalny i martwicę. Najczęściej wrzody trawienne powstają w opuszce dwunastnicy i żołądku, rzadziej w dolnej części przełyku i pętli dwunastnicy.

Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy wynika z zaburzeń równowagi między drażniącymi czynnikami (kwas solny, pepsyna) a ochronnymi (prawidłowo ukrwiona pokryta śluzem błona śluzowa).

Najczęstszym powodem wrzodów żołądka i dwunastnicy jest infekcja bakteryjna, której głównym sprawcą jest . Bakteria ta potrafi przetrwać w kwaśnym środowisku żołądka, co sprawia, że ma zdolność do uszkadzania błony śluzowej i wywoływania zapalenia, co z kolei prowadzi do powstawania wrzodów. odpowiada za większość przypadków wrzodów dwunastnicy i żołądka.

Bakteria ta wydziela toksyny, które niszczą komórki błony śluzowej, prowadząc do zwiększonego wydzielania hormonu gastryny, co skutkuje większą produkcją kwasu solnego w żołądku i w rezultacie powoduje owrzodzenia żołądka i dwunastnicy. Badania wykazują, że występuje u większości pacjentów z wrzodami dwunastnicy oraz u 70% pacjentów z wrzodami żołądka.

Zakażenie bakterią następuje głównie drogą pokarmową. Choć częstość infekcji w populacji dorosłych jest wysoka (około 67%), nie u wszystkich zakażonych dochodzi do rozwoju wrzodów.

Poza bakterią Helicobacter pylori i lekami przeciwzapalnymi w procesie powstawania owrzodzeń żołądka i dwunastnicy duże znaczenie mają predyspozycje genetyczne oraz palenie tytoniu. Osoby z grupą krwi 0 wykazują zwiększone ryzyko wystąpienia tych schorzeń. Niektóre inne czynniki, takie jak stres, spożycie alkoholu czy ostre przyprawy, nie mają bezpośredniego wpływu na pojawienie się owrzodzeń, ale mogą powodować objawy dyspeptyczne.

Osoby palące papierosy mają większe ryzyko wystąpienia wrzodów żołądka i dwunastnicy, co prowadzi do częstszych nawrotów i trudniejszego gojenia się ran. Substancje zawarte w dymie tytoniowym oraz bakteria wspólnie przyczyniają się do powstawania wrzodów.

Choroba wrzodowa żołądka oraz choroba wrzodowa dwunastnicy to jedne z najczęstszych schorzeń przewodu pokarmowego. Szacuje się, że dotyczą one od 5 do 10 procent dorosłych. W ostatnim czasie obserwuje się spadek częstości występowania wrzodów żołądka i dwunastnicy.

Wiele osób chorych nie doświadcza żadnych objawów. Charakterystyczne symptomy wrzodów żołądka i dwunastnicy to ból o charakterze piekącym i dyskomfort w okolicach nadbrzusza, pojawiający się na czczo (nazywany bólami głodowymi, często w nocy lub wczesnym rankiem) lub 1-3 godziny po posiłkach oraz ustępujący po spożyciu jedzenia lub przyjęciu leków zobojętniających kwas solny.

Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy czasami może powodować także nieprzyjemne uczucie "pełności" lub rozpierania po posiłku, a nawet wymioty. Ból w górnej części brzucha (nadbrzuszu) jest objawem mało specyficznym dla wrzodu trawiennego - w 50% przypadków jest spowodowany inną chorobą. Mogą również wystąpić nudności i wymioty.

Choroba owrzodzenia żołądka i dwunastnicy jest poważnym schorzeniem, związanym z potencjalnymi niebezpiecznymi konsekwencjami i wymagającym opinii specjalisty medycznego. W przypadku trwających długotrwale dolegliwości bólowych w brzuchu należy skonsultować się z lekarzem pierwszego kontaktu w celu przeprowadzenia podstawowych badań diagnostycznych w tym zakresie.

U pacjentów cierpiących na wrzody żołądka lub dwunastnicy mogą czasami pojawić się powikłania (u niektórych chorych są to pierwsze objawy choroby).

Najważniejszym testem, niezbędnym do zdiagnozowania choroby wrzodowej (wrzodów żołądka lub wrzodów dwunastnicy) jest badanie endoskopowe - gastroskopia. Umożliwia ona potwierdzenie choroby, wykrycie obecności Helicobacter pylori i pobranie wycinków do dalszej analizy pod mikroskopem. Aby potwierdzić zakażenie Helicobacter pylori, pobrane wycinki są poddawane odpowiednim badaniom diagnostycznym, takim jak szybki test ureazowy, badanie histopatologiczne (analiza wycinków błony śluzowej żołądka pod mikroskopem) lub hodowla bakteryjna.

Do wykrycia Helicobacter pylori można również stosować testy nieinwazyjne, które nie wymagają przeprowadzenia endoskopii. Należą do nich test oddechowy z zastosowaniem węgla 13C, testy krwi na obecność przeciwciał przeciwko Helicobacter pylori oraz test wykrywający antygeny Helicobacter pylori w kale. Należy jednak pamiętać, że powyższe testy identyfikują jedynie zakażenie bakterią, a nie same wrzody żołądka i dwunastnicy. Światowa Organizacja Zdrowia sklasyfikowała Helicobacter pylori jako czynnik rakotwórczy (karcynogen) grupy I, z potwierdzonym wpływem rakotwórczym. Zakażenie tą bakterią jest uznawane za czynnik ryzyka rozwoju raka żołądka i chłoniaka żołądka (MALT).

Wskazania ogólne polegają na regularnym spożywaniu posiłków bez potraw, które pogłębiają lub wywołują objawy, rzuceniu palenia tytoniu oraz unikaniu przyjmowania pewnych leków. Należy także ograniczyć spożycie kawy i alkoholi o wysokiej zawartości alkoholu.

Głównym sposobem leczenia choroby wrzodowej u osób zakażonych jest eliminacja (eradykacja) zakażenia poprzez stosowanie antybiotyków i leków zmniejszających produkcję kwasu żołądkowego. Plan leczenia ustala lekarz.

Skuteczność eradykacji zależy od wielu czynników, m.in. od dyscypliny pacjentów w stosowaniu leczenia.

W obliczu objawów wrzodów żołądka lub dwunastnicy ulgę mogą przynieść dostępne bez recepty środki zobojętniające sok żołądkowy z różnymi kombinacjami związków glinu, wapnia, magnezu i kwasu alginowego lub blokery receptorów histaminowych H₂.

Większą skuteczność wykazują inhibitory pompy protonowej, które hamują produkcję kwasu solnego przez pompę protonową w komórkach okładzinowych błony śluzowej żołądka. Należy pamiętać, że leki te należy stosować zgodnie z zaleceniami lekarza.

Leczenie chirurgiczne rzadko stosuje się obecnie, głównie w przypadku powikłań wrzodów żołądka i dwunastnicy.

Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy może prowadzić do poważnych komplikacji, czasem nawet zagrażających życiu. Wrzód może spowodować groźny krwotok lub przewlekłe krwawienie prowadzące do niedokrwistości z powodu niedoboru żelaza.

Bliznowacenie okolicy połączenia żołądkowo-dwunastniczego może spowodować niedrożność mechaniczną, uniemożliwiając przesuwanie się pokarmu. Perforacja ściany żołądka lub dwunastnicy przez wrzód jest bardzo rzadkim, ale poważnym powikłaniem, wymagającym pilnej interwencji chirurgicznej.

Ważne jest dokładne przestrzeganie harmonogramu zażywania leków. Należy zaprzestać palenia papierosów.

Nie istnieje specyficzna dieta dla choroby wrzodowej, jednak zaleca się unikanie pokarmów, które mogą nasilać objawy (zobacz: Dieta w chorobie wrzodowej, Przykładowy jadłospis w chorobie wrzodowej żołądka).

Powinno się minimalizować stosowanie NLPZ i unikać jednoczesnego przyjmowania różnych preparatów z tej grupy.

W przypadku pojawienia się alarmujących objawów (np. wymioty krwią lub ciemnymi kałami, utrata masy ciała, niedokrwistość), należy natychmiast skontaktować się z lekarzem lub udać się na SOR.

Czasami konieczna jest kontrolna gastroskopia po 6–8 tygodniach od zakończenia leczenia.