Zawroty głowy i zaburzenia równowagi są powszechnymi dolegliwościami, występującymi u wielu osób. Częściej dotyczą kobiet i osób starszych. Zawroty głowy to złudzenie ruchu otoczenia lub ciała, często z towarzyszącymi nudnościami lub wymiotami.

Układ równowagi składa się z kilku narządów zmysłów, takich jak błędnik, narząd wzroku i zmysł czucia głębokiego. Informacje z tych narządów docierają do ośrodkowego układu nerwowego, który przetwarza je i przesyła odpowiednie impulsy do mięśni, zapewniając stabilizację spojrzenia i równowagę.

Trudno dokładnie zdefiniować pojęcie "zawroty głowy", ale najczęściej oznacza to złudzenie ruchu bez zewnętrznej przyczyny. Może to być klasyczne zawroty głowy, towarzyszące nudnościom i chwiejności. Inny rodzaj to zawroty nieukładowe, charakteryzujące się niestabilnością i brakiem równowagi.

Zawroty głowy mogą być wynikiem różnorodnych zaburzeń układu błędnikowego, które dzieli się na część obwodową i ośrodkową. Oprócz tego, uczucie zawrotów głowy może wiązać się z zasłabnięciem, brakiem ostrości wzroku, niedowładami, czy uszkodzeniami czucia głębokiego.

Na podstawie lokalizacji przyczyny różnicuje się zawroty głowy na ośrodkowe i obwodowe.

Zawroty głowy obwodowe to te, które mają przyczynę poza ośrodkowym układem nerwowym, takie jak: urazy ucha wewnętrznego, zapalenie błędnika, nowotwory w obrębie ucha wewnętrznego, choroba Ménière’a, otoskleroza błędnikowa oraz inne.

Zawroty głowy ośrodkowe mają swoją przyczynę w ośrodkowym układzie nerwowym i obejmują takie przypadki jak: udar pnia mózgu i móżdżku, guz kąta mostowo-móżdżkowego, stwardnienie rozsiane, migrena, napad padaczkowy.

Niektóre zawroty głowy, zwane fizjologicznymi, nie są powodem do niepokoju i wynikają z ruchu. Najczęstszą przyczyną zawrotów głowy są jednak zaburzenia dotyczące ucha wewnętrznego, a także choroby neurologiczne, niedociśnienie tętnicze, zaburzenia psychologiczno-psychiatryczne oraz przypadki, gdzie przyczyna pozostaje nieznana.

Rozróżniono również najczęstsze przyczyny zawrotów głowy i zaburzeń równowagi, takie jak choroby otolaryngologiczne (zawroty błędnikowe) oraz choroby układu nerwowego i inne zaburzenia ogólnoustrojowe (zawroty pozabłędnikowe).

Zawroty głowy, które polegają na poczuciu chwiejności lub zapadania się, niestabilnej postawie i chwiejnym chodzeniu, stopniowo się pojawiają, mają niewielkie nasilenie, trwają kilka sekund i mogą prowadzić do upadków, już od dłuższego czasu (miesiące, lata) i nie są wpływane przez ruchy głowy, zazwyczaj są to zawroty ośrodkowe. Towarzyszyć im mogą zaburzenia widzenia (mroczki), bóle głowy, czasem zaburzenia świadomości, drgawki, niedowłady kończyn lub nerwów czaszkowych. Najczęstszym rodzajem ośrodkowych zawrotów głowy są zawroty głowy towarzyszące migrenie. Stanowią one około 1% wszystkich pacjentów z zawrotami głowy.

Natomiast obwodowe zawroty głowy są najczęstsze. Pacjent odczuwa wrażenie ruchu kołowego, zaczynają się nagle, są intensywne, zwłaszcza na początku, stopniowo słabną, trwają od kilkudziesięciu minut do kilku godzin, a ruchy głowy je nasilają. Mogą być towarzyszone przez zaburzenia słuchu (niedosłuch, głuchota, szum w uchu, uczucie pełności w uchu), rzadko ból głowy.

Najczęstszą przyczyną obwodowych zawrotów głowy są łagodne położeniowe zawroty głowy.

Objawy łagodnych zawrotów głowy spowodowane są przemieszczaniem się luźnych kamyczków w uchu, zwanych otolitami. Częściej występują u osób między 50. a 70. rokiem życia, a mogą być związane z urazem głowy u młodszych pacjentów. Objawiają się uczuciem wirowego ruchu głowy, nasilającym się przy zmianie pozycji. Mogą towarzyszyć im nudności, wymioty, nadmierne pocenie się i oczopląs, a ataki są okresowe. Leczenie polega na wykonywaniu specjalnych manewrów głowy przez lekarza, aby przywrócić kamyczki błędnikowe do właściwej pozycji.

Zwykłe zawroty głowy nie powinny być powodem do niepokoju. Natomiast, jeśli zawroty głowy pojawiają się po raz pierwszy i nie można ich wytłumaczyć zewnętrznymi czynnikami, należy być bardziej czujnym. Konieczne jest szybkie zbadanie sytuacji, gdy towarzyszą im inne objawy, takie jak ból głowy, osłabienie kończyn czy zaburzenia czuciowe, takie jak drętwienie jednej strony ciała.

Przyczyny zawrotów głowy są różnorodne i dlatego kluczowe jest dokładne zebranie wywiadu od pacjenta w celu ustalenia przyczyny objawów, które często są trudne do sprecyzowania. Istotne jest określenie nagłości, częstotliwości, czasu trwania zawrotów głowy oraz występowania dodatkowych objawów, takich jak szumy w uszach, nudności czy wymioty. Ocena okoliczności występowania zawrotów jest niezbędna, zwłaszcza czy ruch pogłębia objawy oraz czy zamknięcie oczu wpływa na ich nasilenie. Informacje z wywiadu pomagają w różnicowaniu przyczyn zawrotów głowy, co jest istotne dla skierowania na odpowiednie badania diagnostyczne.

Następnie lekarz przeprowadza badanie pacjenta, sprawdza ciśnienie tętnicze, obecność oczopląsu oraz jego charakter, ocenia równowagę i chód. Przy zawrotach błędnikowych wskazana jest konsultacja laryngologiczna oraz badanie pobudliwości błędników. W przypadku podejrzenia przyczyn neurologicznych, konieczne jest badanie neurologiczne, a przy podejrzeniu uszkodzenia mózgu - badania obrazowe mózgu, takie jak tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny.

Leczenie zawrotów głowy polega na łagodzeniu objawów, leczeniu przyczynowym oraz rehabilitacji układu przedsionkowego w zależności od ustalonej diagnozy.